top of page

Тонкасці жыцця паэта Максіма Танка

Беларускі, савецкі паэт ... Так гаварылі ў школе, калі мы праходзілі творчасць Максіма Танка. Але менавіта тады, вывучыўшы біяграфію самога Танка, я зразумела, што беларускія людзі дзеляцца на заходнікаў і усходнікаў. Нам, Бярозаўскім школьнікам, якія хадзілі час ад часу прыбіраць вакол помніка каля былога адзінага канцлагера часоў Пілсудскага на тэрыторыі Заходняй Беларусі (траплялі сюды, адстойваючы права называцца беларусамі), сама яго біяграфія здавалася гераічнай. Таму верш пра родную мову хацелася ведаць бездакорна. Бо Танк - наш, хоць і з Мядзельшчыны, але заходнік! Гэта дзіўна, але нават яго дзень нараджэння (так супала!) - пачатак адліку яднання падзеленай у 1920-я гады паміж Польшчай і Саветамі Беларусі - 17 верасня. А ў нас у горадзе нават вуліца была такая. Вуліца асаблівага свята, які здаваўся сцвярджэннем справядлівасці, але пры гэтым не быў унесены ў лік дзяржаўных. І пра які нават мясцовыя жыхары казалі неадназначна. Проста яны - заходнікі, якія маглі успамінаць пра тое, што мелі пры Польшчы, і тут жа скрушна паскардзіцца, што прыходзілася хадзіць у польскую школу. Сапраўды ж не зразумела: калі добрае жыццё абяцаюць, то чаму мова павінна быць чужым?

   Танк– заходнік. І гэтым тлумачыцца ўсё ў яго жыцці і ў яго творчасці. Бо ці ледзь не самае каштоўнае ў ёй - прыгожая беларуская мова, за якую ён гатовы быў сядзець у турмах, трываць пераследу і пакарання.

Ён у гэтым быў ідэйны, прычым яшчэ з вучнёўства, калі ўдзельнічаў у забастоўцы супраць закрыцця беларускай гімназіі ў Радашковічах за польскім часам. Уявіце сабе такіх рашучых гімназістаў! А потым пайшло-паехала: Вільня, Беларуская гімназія, Лукішкі, аднадумцы-беларусы, ператрусы, Лукішкі, аднадумцы-партыйцы, нелегальная літаратура, даносы, допыты ... Між усімі гэтымі падзеямі яшчэ ўставалі вершы. Пісаў пра тое, што бачыў і чым захапляўся, пра тых, кім захапляўся, пра тое, што думаў-перадумаў падчас «адседак». Адсюль - прысвячэння Каліноўскаму, адсюль сапраўдная беларуская засяроджанасць на самым дарагім, адсюль лірызм, бо яго не трэба шукаць штучна, калі чалавек пакутуе на самай справе. А малады і апантаны ідэяй Яўген Скурко (сапраўднае імя і прозвішча Максіма Танка) гатовы быў ісці да канца– да ажыццяўлення сваёй мэты. Адкінуўшы спакуса з'ехаць, як гэта зрабілі многія яго знаёмыя, сябры, паплечнікі, ён зрабіў свой выбар: застаўся беларусам у Беларусі, абы яна была ... 

   І гатовы быў проста радавацца жыццю, калі знікла неабходнасць барацьбы. Калі больш не трэба было адстойваць сваю мову (пішы на ёй, калі хочаш), беларускасць (якую прызналі і нават дэкларавалі дзяржаўнасць). Ён з тых людзей, для якіх разуменне сваёй прыналежнасці да вызначанага народу (асабліва тады, калі кажуць, што такога народа няма і паволі прывучаюць да іншай мовы) стала своеасаблівай мерай вартасці: з'явілася звышкаштоўнасць, якая выклікала звышахвярнасць дзеля звышзадачы. І калі галоўны момант напружання адпаў, можна было больш ласкава ставіцца да рэчаіснасці. Заходнікі ж за сваё стаяць гатовыя ўпарта, а калі іх інтарэсы задаволеныя, то прынцыповасць з упартасцю, можна, у прынцыпе, супакоіць. Максім Танк, змагар-заходнік, пасля вайны быў нават старшынёй Беларускага аддзялення савецка-польскай дружбы, разумеючы: адносіны паміж людзьмі – адно, а загады кіраўнікоў– зусім іншае ...

   Калі жыццё пасля ўсіх войнаў патроху наладжвалася, Яўген Скурко жыў спакойна, рабіў тое, што ўмеў: пісаў і выдаваў кнігі, рэдагаваў часопісы. Карыстаўся ўсімі радасцямі мірнага жыцця, якія мог тады атрымаць чалавек яго ўзроўню, які гэтага заслужыў: аддаў Радзіме маладосць, а на гэта здольны далёка не кожны. Псеўданім яго здаецца «нескланяльным». Але калі хто ведае японскую паэзію, то перш за ўсё ўспомніць тонкія лірычныя песні Танка, якія пайшлі з народнай традыцыі ...

   На словы Максіма Танка было створана шмат песен– лірычных, праніклівых, якія станавіліся папулярнымі ў народзе. У савецкі час яны былі сапраўднымі «хітамі»– «Авэ Марыя» або «Завушніцы», ды і на думку сённяшніх музыкаў гучаць сучасна - як «Вецер Радзімы». І калі пачытаць Танка - не як савецкага, а як беларускага паэта - то разумееш, што «беларускасць» ў яго варыянце можа быць актуальнай і яшчэ стагоддзе ... Бо ёсць адзінае для ўсіх існасць, не важна, заходнік ты ці усходнікі, правы ці левы, вялікі або маленькі чалавек: нацярпеўшыся і заслужыўшы, не супакоіцца і не страціць. Бо немагчыма вымераць, хто больш беларускі, хто менш; палічыць, хто больш гатовы страціць, хто менш; або вызначыць, хто больш пакутуе дзеля Радзімы, хто менш. Мерка патрыятызму ў розныя эпохі розная. Важна, каб было паняцце самой Радзімы, з чаго яна складаецца, на чым трымаецца. Максім Танк бачыў, што ідэі ажыццяўляюцца або змяняюцца з часам, а роднае застаецца родным ...

   Пры ўсім пры тым, што паэт у савецкі час карыстаўся увагай (Герой Сацыялістычнай Працы, уладальнік ордэнаў і медалёў, лаўрэат Ленінскай прэміі СССР), аказалася, што гэтыя лаўры - не такі ўжо і важны для яго зямной скарб. Танк нават захацеў быць пахаваным вельмі сціпла, без ордэнаў і каравулаў– у роднай вёсцы, побач з бацькамі, у адной магіле з Любоўю, каханай жонкай. Гэта не па-савецку, гэта па-беларуску ...

bottom of page