Майстар гістарычнага рамана
Беларускі пісьменнік і паэт, драматург і сцэнарыст, публіцыст і эсэіст, крытык і перакладчык. Яго творы карысталіся і карыстаюцца неверагоднай папулярнасцю. Яго кнігі перакладзены на дзесяткі моў свету, а сам ён і па гэты дзень з'яўляецца адным з самых чытаных беларускіх аўтараў.
Проза Караткевіча разнапланавая, глыбокая, напружаная. Пісьменнік дапоўніў нацыянальную літаратуру новымі тэмамі, жанрамі (першы хорар і першы гатычны раман), філасофска-інтэлектуальным зместам. Першым у беларускай літаратуры ён падняў невядомыя глыбінныя пласты айчыннай гісторыі, намаляваў непаўторныя вобразы і характары.
Як пісаў даследчык яго творчасці, «замест таго каб паказваць, як савецкае грамадства будуе камунізм, Караткевіч «чамусьці» лез у гісторыю і хацеў паказаць беларусам, што і ў нас ёсць свая гісторыя, якую мы павінны ведаць і якой павінны ганарыцца».
Творчая біяграфія
Уладзімір Караткевіч нарадзіўся 26 лістапада 1930 года ў Оршы ў сям'і служачага. Дзіцём зведаў эвакуацыю ад гітлераўскай акупацыі: спачатку ў Пермскай вобласці, потым - у Арэнбурзе. Вярнуўшыся на Радзіму, скончыў сярэднюю школу ў роднай Оршы, якой вельмі ганарыўся. За новымі ведамі адправіўся ў Кіеў, ва ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі. У 1954-м скончыў вучобу на філалагічным факультэце КДУ і па размеркаванні адправіўся ва ўкраінскую вёску Лясовічамі пад Кіевам. Потым яшчэ два гады адпрацаваў у Оршы, а ў 1958-м паступіў на літаратурныя курсы ў Маскве, а затым скончыў у сталіцы СССР і Вышэйшыя сцэнарныя курсы.
У гады вучобы шмат пісаў, друкаваўся спачатку ў раённай аршанскай газеце, затым– у часопісе «Полымя». У 1958 годзе ўбачыў свет яго першы паэтычны зборнік «Матчына душа». Былі яшчэ зборнікі вершаў «Вячэрнія ветразі", "Мая Іліяда», «Быў.Ёсць.Буду» (пасмяротны).
Караткевіч быў удзячны тым гадам, якія ён правёў у Украіне: «Здалёк я асабліва палюбіў Беларусь і яе людзей. Яна ўяўлялася мне тады па-незямному выдатнай. Уся зялёная, вільготная, з азёрамі, з народам, з яго пявучай і звонкай мовай, з легендамі і палямі, курганамі і рэкамі ».
Мінулае Беларусі пісьменнік раскрыў у сваіх творах праз фальклорна-легендарнае ўспрыманне і глыбокае асэнсаванне гісторыі. Пры гэтым ён стараўся правесці паралелі з сённяшнім днём, асэнсаваць тое, што адбываецца, а таксама выкарыстоўваць сучасныя стылі і жанры. Аповесць "Дзікае паляванне караля Стаха»– гістарычны дэтэктыў, раман «Каласы пад сярпом тваім»– гістарычны раман пра паўстанне 1863-64 гадоў, задуманы як першая частка трылогіі.
Што ні твор таленавітага майстра, то сапраўдны экскурс у нацыянальную гісторыю: «Хрыстос прызямліўся ў Гародні", "Чорны замак Альшанскі», «Цыганскі кароль», «Сівая легенда», «Легенда аб бедным д'ябле і адвакатах Сатаны» ...
У.Караткевіч стварыў нямала нарысаў, артыкулаў і эсэ пра Беларусь, яе гісторыю і героях. Перакладаў на беларускую мову Катула, Байрана, Міцкевіча, Франка. Шмат маляваў, ілюстраваў свае творы. Пісаў сцэнарыі для дакументальных фільмаў, тэле- і радыёпастановак.
Філасофскія разважанні пісьменніка аб прызначэнні чалавека, аб непарыўнай сувязі часоў часта ўспрымаліся як «неадпаведныя» камуністычнаму ладу. Іх па дзесяць і больш гадоў затрымлівалі ў выдавецтвах, цэнзары прымушалі аўтара многае «перайначыць», «перагледзець». Але ён выяўляў небывалую цвёрдасць.
Караткевіч падвяргаўся значнай крытыцы за раман "Леаніды не вернуцца да Зямлі» (назва прыйшлося змяніць на "Нельга забыць"), што негатыўна адбілася на здароўе пісьменніка. «Калі б мне ўдалося пасля
«Каласоў» напісаць некалькі раманаў і аповесцяў і давесці справу да нашых дзён, я б лічыў, што справа жыцця зроблена. Але да гэтага так далёка! Трэба працаваць. Не для сябе, а для маёй роднай краіны, для Беларусі, якой, калі дазволіць лёс, я паслужу, колькі будзе дадзена дзён, – многа або мала, але да канца».
У канцы 1970-х - пачатку 1980-х гадоў Уладзімір Караткевіч цяжка хварэў і памёр 25 лiпеня 1984 года.
«Быў. Ёсць. Буду»
У памяць аб адным з самых любімых беларускіх пісьменнікаў у горадзе Віцебску названа адна з вуліц горада, а ў 1994 годзе ўсталяваны помнік. Ёсць помнік У.Караткевіча і ў Кіеве.
У родным горадзе Караткевіча, Оршы, у 2000 годзе ў былым гарадскім раддоме быў адкрыты музей пісьменніка.
Невялікую экспазіцыю беражліва сабралі ў школе, дзе вучыўся пісьменнік. Ёсць у Оршы і помнік слаўнаму земляку, таленавітаму майстру беларускага слова.
